পৰিকল্পিত উন্নয়নৰ ৰাজনীতি

 অধ্যায় ৩

পৰিকল্পিত উন্নয়নৰ ৰাজনীতি

প্ৰশ্ন : উন্নয়ন কি?

উত্তৰঃ বিকাশ শব্দটোৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ লোকৰ বাবে বিভিন্ন অৰ্থ আছে। উদাহৰণস্বৰূপে, তীখা উদ্যোগ স্থাপনৰ পৰিকল্পনা কৰা এজন উদ্যোগপতিলৈ, তীখাৰ নগৰীয়া গ্ৰাহকক আৰু সেই অঞ্চলত বাস কৰা আদিবাসীলৈ। এতিয়া মানুহে পশ্চিমক উন্নয়ন জোখাৰ মানদণ্ড হিচাপে উল্লেখ কৰে। উন্নয়ন আছিল অধিক আধুনিক হোৱাৰ কথা।

Q. ভাৰতৰ আধুনিক বিকাশৰ আৰ্হি দুটা কি আছিল , স্বাধীনতাৰ প্ৰাকক্ষণত?

উত্তৰঃ আধুনিক বিকাশৰ দুটা আৰ্হি আছিল :

ক) উদাৰ - পুঁজিবাদী আৰ্হি; ইউৰোপ আৰু আমেৰিকাৰ দৰেই।

খ) সমাজবাদী আৰ্হি ; ইউ এছ এছ আৰৰ দৰেই।

প্ৰশ্ন : বম্বে পৰিকল্পনা কি?

উত্তৰঃ ১৯৪৪ চনত বৃহৎ উদ্যোগপতিসকলৰ এটা অংশই একত্ৰিত হৈ দেশত পৰিকল্পিত অৰ্থনীতি স্থাপনৰ বাবে যৌথ প্ৰস্তাৱৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰে। ইয়াৰ নাম আছিল বম্বে প্লেন।

          বোম্বাইৰ পৰিকল্পনাই বিচাৰিছিল যে ৰাজ্যখনে উদ্যোগিক আৰু অন্যান্য অৰ্থনৈতিক বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰত বৃহৎ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰক।

প্ৰশ্ন : পৰিকল্পনা আয়োগৰ অধ্যক্ষ কোন আছিল?

উত্তৰঃ ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী।

প্ৰশ্ন : কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ বাজেট কেনেকৈ ভাগ কৰা হয়?

উত্তৰঃ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ বাজেট দুটা ভাগত বিভক্ত:

ক) অ - পৰিকল্পনা বাজেট; যিটো বছৰি নিয়মীয়া বস্তুৰ বাবে ব্যয় কৰা হয়।

খ) পৰিকল্পনা বাজেট; যিটো পৰিকল্পনাই নিৰ্ধাৰণ কৰা অগ্ৰাধিকাৰ অনুসৰি পাঁচ বছৰৰ ভিত্তিত ব্যয় কৰা হয়।

প্ৰশ্ন : পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনাৰ সুবিধা কি?

উত্তৰঃ পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনাৰ সুবিধাটো হ’ল চৰকাৰে বৃহত্তৰ ছবিখনৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিবলৈ আৰু অৰ্থনীতিত দীৰ্ঘম্যাদী হস্তক্ষেপ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে।

প্ৰশ্ন : প্ৰথম পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনাৰ খচৰা ২০২০ চনত প্ৰকাশ পাইছিল?

ক) ১৯৫০ চন

খ) ১৯৫১ চন

গ) ১৯৫২ চন

ঘ) ১৯৫৩ চন

উত্তৰ: ১৯৫১ .( ডিচেম্বৰ)

প্ৰশ্ন : দ্বিতীয় পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনা প্ৰকাশ কৰা হৈছিল?

ক) ১৯৫০ চন

খ) ১৯৫১ চন

গ) ১৯৫২ চন

ঘ) ১৯৫৬ চন

উত্তৰ : ১৯৫৬ চন।

প্ৰশ্ন : তৃতীয় পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনা প্ৰকাশ কৰা হৈছিল?

ক) ১৯৫০ চন

খ) ১৯৫১ চন

গ) ১৯৬১ চন

ঘ) ১৯৫৬ চন

উত্তৰ : ১৯৬১ চন

Q.চতুৰ্থ পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনা প্ৰকাশ কৰা হৈছিল?

ক) ১৯৫০ চন

খ) ১৯৬৬ চন

গ) ১৯৬১ চন

ঘ) ১৯৫৬ চন

উত্তৰ : ১৯৬৬ চন।

Q. NITI Aagoy কি?

উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰে পৰিকল্পনা আয়োগৰ ঠাইত নিটি আগোয় নামৰ নতুন প্ৰতিষ্ঠান এটা স্থাপন কৰিলে। সম্পূৰ্ণ ফৰ্ম হৈছে নেচনেল ইনষ্টিটিউচন ফৰ ট্ৰেন্সফৰ্মিং ইণ্ডিয়া। ২০১৫ চনৰ ১ জানুৱাৰীত আয়োগৰ অস্তিত্ব আহিছিল ৷

প্ৰশ্ন : প্ৰথম পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনাৰ বিষয়ে লিখা।

উত্তৰঃ প্ৰথম পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনা ( ১৯৫১ - ১৯৫৬ ) দেশৰ অৰ্থনীতিক দৰিদ্ৰতাৰ চক্ৰৰ পৰা উলিয়াই আনিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। কে এন ৰাজে যুক্তি দিছিল যে ভাৰতে প্ৰথম দুটা দশকৰ বাবে ‘লাহে লাহে খৰখেদা কৰিব লাগে ’ কাৰণ উন্নয়নৰ দ্ৰুত হাৰে গণতন্ত্ৰক বিপদত পেলাব পাৰে।

                         প্ৰথম পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাত মথাউৰি আৰু জলসিঞ্চনত বিনিয়োগকে ধৰি কৃষি খণ্ডক সম্বোধন কৰা হৈছিল। কৃষি খণ্ডই বিভাজনৰ ফলত আটাইতকৈ বেছি ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল আৰু ইয়াৰ বাবে জৰুৰী মনোযোগৰ প্ৰয়োজন আছিল। ভখৰা নংগল বান্ধৰ দৰে বৃহৎ প্ৰকল্পৰ বাবে বিপুল অভিযোগ উত্থাপন হৈছিল।

                          এই পৰিকল্পনাত দেশৰ ভূমি বিতৰণৰ আৰ্হিক কৃষি বৃদ্ধিৰ পথত মূল বাধা হিচাপে চিনাক্ত কৰা হৈছিল। ইয়াত দেশৰ উন্নয়নৰ চাবিকাঠি হিচাপে ভূমি সংস্কাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছিল।

                            পৰিকল্পনাকাৰীসকলৰ এটা মৌলিক লক্ষ্য আছিল ৰাষ্ট্ৰীয় আয়ৰ স্তৰ বৃদ্ধি কৰা। পৰিকল্পনাকাৰীসকলে সঞ্চয়ক ওপৰলৈ ঠেলি দিবলৈ বিচাৰিছিল।

প্ৰশ্ন : দ্বিতীয় পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্যৰ বিষয়ে লিখা।

উত্তৰঃ দ্বিতীয় পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাত গধুৰ উদ্যোগৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছিল। এই পৰিকল্পনাৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰিছিল অৰ্থনীতিবিদ আৰু পৰিকল্পনাকাৰীৰ এটা দলে পি.চি. মহালানোবিছ।

             দ্বিতীয় পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাই সকলো সম্ভাৱ্য দিশতে একেলগে পৰিৱৰ্তন কৰি দ্ৰুত গাঁথনিগত পৰিৱৰ্তন আনিব বিচাৰিছিল। এই পৰিকল্পনা চূড়ান্ত হোৱাৰ আগতেই কংগ্ৰেছে ঘোষণা কৰিছিল যে ' সমাজৰ সমাজবাদী আৰ্হি' নিজৰ লক্ষ্য। এই কথা দ্বিতীয় পৰিকল্পনাত প্ৰতিফলিত হৈছিল। ঘৰুৱা উদ্যোগসমূহক সুৰক্ষা দিয়াৰ স্বাৰ্থত চৰকাৰে আমদানিৰ ওপৰত যথেষ্ট শুল্ক আৰোপ কৰিছিল। এনে সংৰক্ষিত পৰিৱেশে ৰাজহুৱা আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ উদ্যোগ দুয়োটাকে বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰিছিল। সঞ্চয় আৰু বিনিয়োগ বৃদ্ধি পোৱাৰ লগে লগে বিদ্যুৎ, ৰেলৱে , তীখা , যন্ত্ৰপাতি আৰু যোগাযোগৰ দৰে উদ্যোগসমূহৰ এটা ডাঙৰ অংশ ৰাজহুৱা খণ্ডত বিকশিত কৰিব পৰা যাব। সঁচাকৈয়ে , ঔদ্যোগীকৰণৰ এনে ঠেলা ভাৰতৰ উন্নয়নত এক টাৰ্নিং পইণ্ট হিচাপে চিহ্নিত কৰিছিল।

দ্বিতীয় পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনাত সমস্যাসমূহ:

ক) ভাৰত প্ৰযুক্তিগতভাৱে পিছপৰা আছিল ,সেয়ে বিশ্বৰ বজাৰৰ পৰা প্ৰযুক্তি ক্ৰয় কৰিবলৈ বহুমূলীয়া বৈদেশিক মুদ্ৰা খৰচ কৰিবলগীয়া হৈছিল।

খ)কৃষিতকৈ উদ্যোগে অধিক বিনিয়োগ আকৰ্ষণ কৰাৰ লগে লগে খাদ্যৰ নাটনিৰ সম্ভাৱনা ডাঙৰ হৈ পৰিল।

গ) ভাৰতীয় পৰিকল্পনাকাৰীসকলে উদ্যোগ আৰু কৃষিৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰাটো অধিক কঠিন বুলি বিবেচনা কৰিছিল।

প্ৰশ্ন : P . C মহালানোবিছ ৰ বিষয়ে লিখা।

উত্তৰ: পি .চি. মহালানোবিছ (১৮৩৯-১৯৭২) আছিল আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় খ্যাতিসম্পন্ন এজন বিজ্ঞানী আৰু পৰিসংখ্যাবিদ। ভাৰতীয় পৰিসংখ্যা প্ৰতিষ্ঠানৰ প্ৰতিষ্ঠাপক (১৯৩১)। তেওঁ আছিল দ্বিতীয় পৰিকল্পনাৰ স্থপতি। মহালানোবিছ আছিল দ্ৰুত ঔদ্যোগীকৰণৰ সমৰ্থক আৰু ৰাজহুৱা খণ্ডৰ সক্ৰিয় ভূমিকা পালন কৰিছিল।

প্ৰশ্ন : ' কেৰালা মডেল ' কি?

উত্তৰঃ ‘কেৰালা মডেল’ কেৰালা ৰাজ্যত বিকশিত কৰা হয়। এই আৰ্হিটোৱে শিক্ষা, স্বাস্থ্য, ভূমি সংস্কাৰ, ফলপ্ৰসূ খাদ্য বিতৰণ, আৰু দৰিদ্ৰতা নিৰাময়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি আহিছে। এই আৰ্হিৰ জৰিয়তে কেৰালাই প্ৰায় সম্পূৰ্ণ সাক্ষৰতা, দীৰ্ঘায়ু, কম শিশু আৰু মহিলাৰ মৃত্যু, কম জন্মৰ হাৰ আৰু উচ্চ চিকিৎসা সেৱা লাভ কৰে।

                ১৯৮৭ চনৰ পৰা ১৯৯১ চনৰ ভিতৰত চৰকাৰে নতুন ডেম'ক্ৰেটিক পদক্ষেপ আৰম্ভ কৰে য'ত উন্নয়নৰ বাবে অভিযান জড়িত আছিল। পঞ্চায়ত, ব্লক আৰু জিলা পৰ্য্যায়তো আঁচনি প্ৰস্তুত কৰাত ৰাইজক জড়িত কৰাৰ বাবেও ৰাজ্যই উদ্যোগ লৈছে।

প্ৰঃ জে চি কুমাৰপ্পা কোন আছিল?

উত্তৰঃ জে চি কুমাৰপ্পা ( ১৮৯২- ১৯৬০) পৰিকল্পনা আয়োগৰ সদস্য আছিল। তেওঁৰ মূল নাম আছিল জে চি কৰ্ণেলিয়াছ। তেওঁ আছিল এজন অৰ্থনীতিবিদ আৰু চাৰ্টাৰ্ড একাউণ্টেণ্ট। ইংলেণ্ড আৰু আমেৰিকাত অধ্যয়ন কৰিছিল। তেওঁ আছিল মহাত্মা গান্ধীৰ অনুগামী। তেওঁ গান্ধীৰ নীতিক অৰ্থনৈতিক নীতিত প্ৰয়োগ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। তেখেতে ' ইকনমি অৱ পাৰ্মেনেন্স ' ৰ লেখক আছিল ৷ পৰিকল্পনা আয়োগৰ সদস্য হিচাপে তেওঁ পৰিকল্পনা প্ৰক্ৰিয়াত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল।

Q. ' ভাৰতৰ মিল্কমেন ' নামেৰে কাক জনা যায়?

উত্তৰ : ভাৰ্গেজ কুৰিয়েন।

প্ৰশ্ন : সেউজ বিপ্লৱ কি?

উত্তৰঃ ষাঠিৰ দশকত খাদ্য সংকটৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰে সংকটৰ সৈতে থিয় দিবলৈ সেউজ বিপ্লৱ আৰম্ভ কৰিছিল। চৰকাৰে উচ্চ উৎপাদনক্ষম জাতৰ বীজ , সাৰ, কীটনাশক, আৰু উন্নত জলসিঞ্চনৰ ব্যৱস্থা অতি ৰাজসাহায্যযুক্ত মূল্যত আগবঢ়াইছিল। লগতে কৃষকৰ উৎপাদিত সামগ্ৰী নিৰ্দিষ্ট মূল্যত ক্ৰয় কৰাৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰে চৰকাৰে। এয়াই আছিল সেউজ বিপ্লৱৰ আৰম্ভণি।

সেউজ বিপ্লৱৰ সমস্যাসমূহঃ

ক) ধনী কৃষক আৰু বৃহৎ মাটিৰ মালিকসকল এই প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰধান হিতাধিকাৰী আছিল।

খ) সেউজ বিপ্লৱে মাত্ৰ মধ্যমীয়া কৃষি বৃদ্ধি ( মূলতঃ ঘেঁহুৰ উৎপাদন বৃদ্ধি) লাভ কৰিছিল আৰু দেশত খাদ্যৰ উপলব্ধতা বৃদ্ধি কৰিছিল, কিন্তু শ্ৰেণী আৰু অঞ্চলৰ মাজত মেৰুকৰণ বৃদ্ধি কৰিছিল। পঞ্জাৱ, হাৰিয়ানা, পশ্চিম উত্তৰ প্ৰদেশৰ দৰে কিছুমান অঞ্চল কৃষিক্ষেত্ৰত সমৃদ্ধিশালী হৈ পৰিল, আন কিছুমান অঞ্চল পিছপৰা হৈ থাকিল।

গ) বহু ঠাইত দৰিদ্ৰ কৃষক আৰু মাটিৰ মালিকৰ মাজত থকা তীব্ৰ বৈপৰীত্যই বাওঁপন্থী সংগঠনসমূহে দৰিদ্ৰ কৃষকসকলক সংগঠিত কৰাৰ বাবে অনুকূল পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি কৰিছিল।

ঘ) সেউজ বিপ্লৱৰ ফলত মধ্য কৃষক অংশ বুলি কোৱা অংশৰো উত্থান ঘটিছিল।